Umowa dożywocia a długi dożywotnika – te dwa pojęcia mogą pozostawać ze sobą w pewnej relacji. Nierzadko bowiem zdarza się, że dożywotnik posiada różne zobowiązania, łącznie z tymi, które są już egzekwowane na drodze postępowania egzekucyjnego i w tych okolicznościach zawiera umowę dożywocia. Wówczas nabywcy zastanawiają się, czy w takich okolicznościach mogą ponieść odpowiedzialność za długi zbywcy – za jego życia lub po jego śmierci. W tym wpisie wytłumaczę Państwu jaka relacja zachodzi między umową dożywocia, a długami dożywotnika oraz jakie inne ryzyka mogą być związane z zawarciem umowy dożywocia z osobą, która posiada długi.
Umowa dożywocia a długi dożywotnika – podstawowe pojęcia
W poprzednim wpisie poświęconym unieważnieniu umowy dożywocia dość dokładnie zdefiniowałem rzeczoną umowę, ale dla porządku przypomnę Państwu czym jest umowa dożywocia. Jeżeli chcecie Państwo zapoznać się z moim poprzednim wpisem – zapraszam do jego lektury.
Definicja umowy dożywocia jest uregulowana w art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej jako: „k.c.”). Jest to nic innego jak kontrakt zawierany między dwiema stronami, a mianowicie dożywotnikiem (zbywcą), który przenosi własność swojej nieruchomości na nabywcę – otrzymując w zamian prawo do dożywotniego utrzymania.
Jest to zatem umowa wzajemna i odpłata – co będzie miało znaczenie dla dalszych rozważań.
Rzeczone utrzymanie obejmuje między innymi zapewnienie:
– miejsca zamieszkania,
– wyżywienia,
– ubrania,
– światła i opału,
– pomocy i pielęgnacji w chorobie;
– pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym.
Umowa dożywocia będzie zatem dobrym rozwiązaniem dla wszystkich tych, którzy posiadają nieruchomość, ale doświadczają trudności w zaspokojeniu swoich bieżących potrzeb – np. z uwagi na niskie świadczenia emerytalne. Jest istnienie jest uzasadnione względami społecznymi i gospodarczymi – stąd cały czas zyskuje na popularności.
Nierzadko jednak zdarza się, że dożywotnik posiada długi. Umowa dożywocia a długi dożywotnika to niewątpliwie zagadnienie, które winno zostać dogłębnie przeanalizowane – najlepiej przed podpisaniem takiej umowy. Istnieją bowiem pewne ryzyka, które mogą utrudnić wykonywanie umowy dożywocia – w szczególności z perspektywy nabywcy nieruchomości.
Długi dożywotnika – kto ponosi odpowiedzialność?
W naszym porządku prawnym za długi odpowiada podmiot zobowiązany – czyli dłużnik (w niektórych przypadkach także osoby trzecie, na przykład poręczyciele). Jeżeli dożywotnik posiada zobowiązania finansowe, np. wynikające z pożyczek, czy innych relacji prawnych, to odpowiedzialność ponosi on sam – całym swoim majątkiem.
W razie śmierci dożywotnika, spadek stanowiący ogół praw i obowiązków (w tym długów), będzie dziedziczony przez jego spadkobierców – w ramach dziedziczenia ustawowego lub testamentowego. Spadkobiercy będą zatem mogli ponosić odpowiedzialność za długi dożywotnika – jeżeli przyjmą spadek (w pełnym lub ograniczonym zakresie).
Umowa dożywocia a długi dożywotnika w tym sensie pozostają w relacji, że za życia dożywotnika mogą wzajemnie rezonować. Jeżeli bowiem czynność dożywotnika (w postaci zawarcia umowy dożywocia) – w pewnym uproszczeniu – ma na celu uniknięcie odpowiedzialności za długi względem osób trzecich – może zostać podważona – co z kolei negatywnie wpłynie na sytuację nabywcy.
Umowa dożywocia a długi dożywotnika – bezskuteczność względna i akcja pauliańska za życia dożywotnika
W tym miejscu zasygnalizuję Państwu istnienie dwóch przepisów, a mianowicie art. 916 k.c. i art. 527 k.c.
Pierwszy przepis zakłada, że osoba, względem której ciąży na dożywotniku ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli wskutek tej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny.
Wyżej wskazane uprawnienie przysługuje bez względu na to, czy dożywotnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, oraz bez względu na czas zawarcia umowy.
Wyżej wskazany przepis stanowi regulację szczególną wobec art. 527 k.c. (akcja pauliańska). Ze wskazanego uprawnienia może jednak tylko skorzystać wierzyciel alimentacyjny, którego wierzytelności wynika z ustawy.
Jeżeli zatem dożywotnik posiada długi alimentacyjne – istnieje hipotetyczne ryzyko, że wierzyciele alimentacyjni będą się domagać uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną względem nich.
Nabywca dalej będzie pozostawał właścicielem nieruchomości, ale wierzyciel alimentacyjny będzie mógł zaspokoić swoje roszczenia ze zbytej nieruchomości.
Jest to pierwszy obszar, w którym widać jaka relacja zachodzi między umową dożywocia a długami dożywotnika.
Wierzyciele alimentacyjni powinni się jednak śpieszyć. Nie można bowiem domagać się uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną po upływie pięciu lat od daty tej umowy.
Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Istnieje zatem możliwość „podważenia” umowy dożywocia w drodze wytoczenia skargi pauliańskiej. Poniżej zamieszczam link do orzeczenia Sądu, w którym umowa dożywocia została uznana za bezskuteczną na mocy tego przepisu.
Zawarcie umowy dożywocia z dożywotnikiem, który posiada długi, jest zatem obarczona pewnym ryzykiem. Przed dokonaniem takiej czynności rekomenduję nawiązanie kontaktu z adwokatem, który przeanalizuje wszystkie okoliczności Państwa sprawy i podpowie co należy zrobić, aby zminimalizować ewentualne niebezpieczeństwo.
Umowa dożywocia a zachowek
Umowa dożywocia co do zasady nie powiększa kwoty zachowku. Wynika to z interpretacji przepisów (jest to umowa odpłata i wzajemna – zasadniczo zatem różni się od umowy darowizny, która powiększa kwotę zachowku) oraz z orzecznictwa Sądów.
Istnieje tutaj jednak pewne ryzyko, a mianowicie spadkobiercy mogą starać się wykazać, że w istocie umowa dożywocia miała inny charakter prawny (np. umowy darowizny). Nie będzie to proste, ale tego rodzaju sprawy pojawiały się na wokandzie i niejednokrotnie Sądy przyznawały rację stronie powodowej.
Umowa dożywocia a długi dożywotnika – co się stanie po jego śmierci?
Umowa dożywocia może zostać zawarta z członkiem rodziny lub całkowicie obcą osobą. Obce osoby nie pozostają w kręgu spadkobierców ustawowych – stąd nie muszą się martwić o ewentualne zobowiązania zmarłego.
Wcześniej sygnalizowałem, że spadkobiercy dożywotnika mogą ponosić odpowiedzialność za jego długi. Podstawowym warunkiem takiej odpowiedzialności będzie przyjęcie spadku – w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedzieli się o tytule swojego powołania.
Spadek może zostać przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza (odpowiedzialność ograniczona) lub wprost (odpowiedzialność całym swoim majątkiem).
Jeżeli nabywca był członkiem rodziny dożywotnika, na przykład jego dzieckiem, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby odrzucił spadek w ustawowym terminie i wówczas nie poniesie odpowiedzialności za długi dożywotnika.
Ważne przy tym jest, aby w należyty sposób dopełnić wszystkich formalności związanych z odrzuceniem spadku.
Podsumowanie
Umowa dożywocia a długi dożywotnika – te pojęcia są ze sobą ściśle związane i mogą negatywnie wpływać na sytuację stron umowy dożywocia. Przed zawarciem takiej umowy powinniście Państwo możliwie dobrze poznać sytuację prawną zbywcy – w celu uniknięcia ewentualnych problemów prawnych. Tego rodzaju sprawy nie należą do najłatwiejszych i dlatego skorzystanie z pomocy profesjonalnego prawnika – adwokata lub radcy prawnego – może Państwa uchronić przed różnego rodzaju komplikacjami. Jeżeli chcecie Państwo poznać ofertę mojej Kancelarii w zakresie prawa spadkowego – zapraszam do zapoznania się z moją ofertą.
Niniejszy wpis blogowy nie stanowi porady prawnej. Jeżeli macie Państwo jakiekolwiek pytania w tym przedmiocie –zapraszam do nawiązania kontaktu.