Błąd oświadczenia woli

Czym jest oświadczenie woli?

Oświadczenie woli jest zewnętrzną egzemplifikacją woli człowieka, która zmierza do wywołania określonych skutków w sferze prawnej. Wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie woli w postaci elektronicznej (art. 60 Kodeksu cywilnego – dalej jako: „k.c.”).

Najczęściej oświadczenie woli składane jest poprzez złożenie własnoręcznego podpisu – na przykład na umowie. Z punktu widzenia dowodowego jest to sytuacja w zasadzie klarowna. Co do zasady nikt nie będzie kwestionował faktu złożenia podpisu na dokumencie (chociaż praktyka sądowa pokazuje, że takie zarzuty są zgłaszane i wówczas w sprawie powinien pojawić się biegły grafolog, który rozstrzygnie autentyczność podpisu).

Nie jest to jednak jedyny sposób składania oświadczenia woli, a więc błąd może dotyczyć także innych zachowań, które skutkowały powstaniem relacji zobowiązaniowej.

Oświadczenie woli może być także złożone ustnie, a w niektórych przypadkach skuteczne będzie samo zachowanie stron relacji zobowiązaniowej. Musicie zatem Państwo pamiętać, że zawarcie umowy w formie ustnej jest również dopuszczalne – mimo przyszłych trudności dowodowych.

Przykład:

Pani Joanna podpisała umowę najmu miejsca parkingowego na 12 miesięcy. Po upływie terminu wskazanego w umowie dalej korzystała z miejsca parkingowego i uiszczała z tego tytułu czynsz na rzecz wynajmującego – nie podpisując żadnej dodatkowej umowy i nie czyniąc żadnych dodatkowych ustaleń ustnych z wynajmującym. Wynajmujący z kolei przyjmował płatności i dalej udostępniał miejsce parkingowe Pani Joannie. W takiej sytuacji należy przyjąć, że strony konkludentnie (w sposób dorozumiany) dokonały przedłużenia umowy na dotychczasowych warunkach, a zatem uprzednio złożyły oświadczenie woli.

Ustawodawca w sposób szczególny traktuje osoby, które z różnych powodów nie mogą pisać. Osoba niemogąca pisać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób, że uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku osoba przez nią upoważniona wypisze jej imię i nazwisko oraz złoży swój podpis, albo w ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie podpisze się osoba przez niego upoważniona, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza, wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie osoby niemogącej pisać.

Błąd oświadczenia woli jest jedną z możliwych wadliwości, którą możecie spotkać Państwo w praktyce obrotu. Oświadczenie woli, jeżeli ma wywołać skutki prawne, powinno być pozbawione takich wadliwości.

Istotny jest również moment złożenia oświadczenia woli. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

Oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią.

Z kolei samo oświadczenie woli należy tłumaczyć tak, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Na wypadek ewentualnego postępowania sądowego powstałego na gruncie wzmiankowanych wątpliwości – Sąd będzie raczej badał, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli literalne jej brzmienie.

Błąd oświadczenia woli – jakie wyróżniamy wady oświadczenia woli?

Wady oświadczenia woli są pewnymi nieprawidłowościami, które dotknęły oświadczenie woli. W konsekwencji proces wyrażenia woli został zaburzony, a to pociąga za sobą konsekwencje, o których więcej informacji znajdziecie Państwo poniżej.

W praktyce wyróżnia się pięć wad oświadczenia woli, a mianowicie:

– brak świadomości lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli (w szczególności dotyczy to choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych);

– błąd oświadczenia woli;

– pozorność (nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru);

– groźba (jeżeli groźba ma charakter realny, to osoba składająca oświadczenie woli pod wpływem groźby może uchylić się od skutków prawnych swojego oświadczenia);

– podstęp (jest to błąd oświadczenia woli, ale wywołany podstępnie przez drugą stronę).

Skutki prawne złożenia oświadczenia woli pod wpływem wyżej wskazanych wad są różne. W tym artykule dokładnie przeanalizujemy błąd oświadczenia woli – przez pryzmat ewentualnego uchylenia się od skutków prawnych od takowego oświadczenia.

Jakie skutki wywołuje błąd oświadczenia woli?

Błąd oświadczenia woli został uregulowany w art. 84 § 1 k.c. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych tego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

Zgodnie z art. 84 § 2 k.c. można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Błąd oświadczenia woli najczęściej może powstać w trakcie zawierania umowy. Poniżej przedstawię Państwu fragment orzeczenia Sądu Najwyższego, w którym bardzo dobrze wytłumaczono to zagadnienie.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2015 roku (IV CSK 11/15) wskazał, iż „decydujące znaczenie dla powstania błędu prawnie doniosłego w czynności dwustronnej jaką stanowi umowa ma zachowanie podmiotu wprowadzającego w błąd i nawet jeśli po stronie działającego pod wpływem błędu są pewne okoliczności ten błąd wspierające, to błądzący nie jest pozbawiony prawa do skutecznego uchylenia się od skutków oświadczenia woli pod wpływem błędu. Jak wskazuje się w orzecznictwie i w znacznej części doktryny, nawet wina po stronie osoby działającej pod wpływem błędu nie niweczy skutków uchylenia się od błędnego oświadczenia woli.

Zdarza się, że moi Klienci podpisali umowę bez uprzedniego zapoznania się z jej treścią. Tego rodzaju zachowanie nie będzie mogło być zakwalifikowane jako błąd oświadczenia woli. Jednoznacznie przesądził o tym Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 stycznia 2009 roku (IV CSK 358/08).

Co robić, gdy wystąpił błąd oświadczenia woli?

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie (art. 88 § 1 k.c.).

Powinniście zatem przygotować Państwo oświadczenie na piśmie i wysłać je (najlepiej listem poleconym ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru) tej osobie. Względnie możecie wręczyć takie oświadczenie osobiście, ale postarajcie się, aby druga strona pokwitowała jego odbiór.

Musicie się Państwo śpieszyć. Uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wygasa z upływem roku od wykrycia błędu.

Jeżeli druga strona będzie kwestionować Państwa argumentację – konieczne stanie się skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego. Wówczas to Sąd rozstrzygnie, czy w okolicznościach Państwa sprawy zaktualizowały się przesłanki uzasadniające uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu.

Podstęp jako szczególny błąd oświadczenia woli

Podstęp jest szczególną postacią błędu oświadczenia woli. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Podsumowanie

Błąd oświadczenia woli jest jedną z wad oświadczenia woli i co do zasady uprawnia do uchylenia się od skutków prawnych takowego oświadczenia. W celu uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu należy przygotować oświadczenie na piśmie i złożyć je drugiej stronie czynności prawnej. Uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku od momentu wykrycia błędu.

Spory powstałe w wyniku wad oświadczenia woli są skomplikowane i wielowątkowe. Często konieczne staje się skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego. Jeżeli znajdujecie się Państwo w podobnej sprawie i chcecie skonsultować swoje możliwości – zapraszam do nawiązania kontaktu. Przeanalizuję Państwa sprawę i zaproponuję optymalną strategię działania.